Adını duyduğunuzda çok yabancı gelecek ancak detaylandırdığımızda aşina olduğunuzu fark edeceğiniz “Gish Gallop” ya da benim çevirimle “Gish Yardırması” (*), Eugenie Scott tarafından ortaya atılan ve Duane Gish’e ithafen isimlendirilen bir tartışma “kazanma” yöntemidir.

Eugenie Scott

Bu yöntem özünde ortaya çok az zamanda doğru ya da yanlış olduğuna bakmaksızın birçok argüman atmayı ve karşı tarafı bunlara cevap vermeye çalışırken bunaltmayı amaçlar. Bu yönteme maruz kalan tartışmacı tüm argümanlara yanıt vermeye çalışırken değerli vaktini harcar ve çoğu zaman da hedefinden uzaklaşır. Hele bir de ortaya atılan argümanlar konu ile oldukça alakasız ya da karşı tarafın detaylı bilgiden yoksun olduğu argümanlar ise karşı tarafın üçüncü kişilerce hakir görülmesine bile sebep olabilir.

Bu yöntemi, duyduğum ve beğendiğim bir örnekle, biraz da kendi yorumumu katarak biraz açıklayayım:

Diyelim ki A kişisi Ananaslı Pizza’nın pizzaların şahı olduğu iddiasında; B kişisi de pizzanın en güzelinin Füme Kaburgalı Pizza olduğu savında olsun.

Bu yöntem uygulandığında tartışma aşağı yukarı şu minvalde ilerliyor:

A: Ananaslı pizza en güzel pizzadır çünkü kilo vermede çok etkilidir. Ayrıca iş yerinizde terfi almanızı hızlandırır. Bunun yanında yapılan bir araştırmaya göre Ananaslı pizza yiyenlerin Loto’da büyük ikramiye kazanma olasılığının daha yüksek olduğu görülmüştür. Ananaslı pizzanın faydaları bununla da kalmıyor. Ananaslı pizza yiyen kişilerde empati yeteneği inanılmaz derecede gelişerek karşınızdakinin zihnini okumanızı sağlayabiliyor. Çok lezzetli ve sağlıklı olmasının yanında İsviçreli bilim insanlarınca yapılan bir araştırma da gösteriyor ki ananaslı pizza tüketimi küresel ısınmanın önündeki en büyük engellerden bir tanesi.

B: Ananas.. empati.. İsviçre.. Loto.. Kaburgalı Pizza çok lezzetli ve.. küresel ısınma.. evet…

Gördüğünüz gibi B kişisi tartışmada zırvalayan taraf durumuna düşerek tartışmadan mağlup ayrıldı.

Bu örnekte verilenlerin safsata olduğu çok açık olduğundan B kişisinin bir süre geveledikten sonra “Eeeeh.. ne alakası var!!” diye çıkışması ve üçüncü kişilerce de desteklenmesi oldukça olası ancak yöntemin içeriğinin net olarak anlaşılmasını sağladığı için güzel bir örnek.

Gish Yardırması yönteminin sözlü olarak nasıl kullanıldığını gördük. Bu yöntem ayrıca yazılı ortamda da sıklıkla kullanılıyor. Bu, iddia sahibinin alakalı, alakasız, anlamsız ya da isim benzerliği içeren tüm bulduğu kaynakları iddiasının altına iliştirmesi ile yapılıyor. Örneğin sabah sporunun uykusuzluğa iyi geldiği iddiasının altına “Sabah Sporundan Sonra Uykusuz” başlıklı bir haber iliştirilebiliyor. Bu haberin detayı okunduğunda, hâlbuki ünlü bir tiyatrocunun sabah sporundan dönerken yolda Uykusuz dergisi aldığı anlaşılabiliyor.

Bu yöntem, okumaya üşenen kitleyi çarçabuk ikna etmeye yeterli oluyor zira insanların büyük bir kısmı –Sipagetti okuru olmayanlar– 30 saniye bile yazı okumaktan imtina ediyorlar. Öte yandan, Gish Yardırması yapanlar zaten çoğunlukla iddialarının çabucak çürütebilecek kaynaklara yer vermiyor; mümkünse 96 sayfalık bir makaleyi, işaret ettikleri sayfa ve satırı belirtmeden kaynak olarak gösteriyorlar. Haddizatında 96 sayfa bir Sipagetti okurunu bile zorlayabilir.

Aşağıda daha gerçekçi Gish Yardırması örnekleri ile konuyu biraz daha zenginleştirelim:

• Türkiye’de yakın zamanda bir deprem olmayacağına dair birçok bilim insanı tarafından yazılmış makaleler okudum. (hangi bilim insanları, hangi makaleler,…?)

• Çok şeker tüketmenin insan ömrünü kısalttığını söylüyorsun ama benim dedem 117 yaşında ve çayını hep 6 şekerli içer. (Dedesi şekerden 30 yıl önce ölmüş olabilir…)

• Dünya’nın düz mü, yoksa yuvarlak mı olduğu konusunda bilim insanları fikir birliğine varmış değil. (Evet, bilim insanlarının 0.00000001%’i düz olduğu iddiasında.. bu mu?)

• Çoğu insan günde 2 kere duş alıyor ve bu çok sağlıklı. (Çoğu insan söylemi direkt yalan…)

• Dünya’nın ikliminin değişmekte olduğu doğru fakat geçtiğimiz binyıllar içerisinde de iklim defalarca kez değişmişti. (Evet, ama değişim günümüzde çok daha hızlı…)

• Radyasyona maruz kalan insanların kanlarındaki hemoglobinin metabolizma içerisindeki dinamiğinin psychrometric tabloya göre alfa parçacıklar ile etkileşiminden doğan uyarılmış yapısının, Schwarzchild yarıçapının eigen vektöründe hiçbir nötron ışımasına sebep olmaması, radyasyonun zararlı değil bilakis yararlı olduğunu gösteriyor. (Schwarz… ne? )

Bu tip argümanlar ile karşı karşıya kaldığınızda karşınızdakine kendi söylediklerinden ana konuya en yakın olana dair sorular ile savunma yapmak en etkili yöntemdir.

“Bu söylediğiniz bir istisna. İstatistik söylediğinizin aksini göstermiyor mu?”, “Bahsettiğiniz makale kim tarafından yazılmış; konu ile ilgili tam olarak ne söylüyor?”, “Hemoglobin alfa parçacıkları ile etkileştiğinde nasıl bir değişime uğruyor?”, “Dedenizden başka çayı 6 şekerli içen 80 yaş üstü bir tanıdığınız var mı?” gibi sorular ile rakibi kendi silahı ile vurmak en akılcı yol. Ama en önemlisi Gish Yardırması’na maruz kaldığınızı biliyor olmanız. Karşınızdakinin ne yapmaya çalıştığını bildiğinizde onun başarıya ulaşması oldukça zor.

Günümüzde bu tip muallak bilgiler ile iletişim çok kolay kirletilebiliyor. Herkesin tüm bilgi kanalları açık ve gelen bilgi, doğruluğu sorgulanmadan kabul ediliyor ve başkaları ile paylaşılıyor. Yeterince kişi tarafından söylendiği andan itibaren de doğru kabul edilmeye başlanıyor. Birçok sosyal mecra Gish Yardırıcıları’ndan geçilmiyor.

Örneğin:

“Gerçek henüz ayakkabılarını giyemeden, yalan dünyanın öbür ucuna varmış olur.”

Mark Twain

Yukarıdaki söz yüzlerce sitede, kitapta, makalede Mark Twain’e atfedilmiş olan ancak ironik olarak gerçekte kendisinin söylemediği bir sözdür. Bu anlama gelebilecek kaydedilmiş ilk özlü sözü 1710’da Jonathan Swift aşağıdaki şekilde yazmıştır.

“Yalan uçar; gerçek arkasından topallayarak gelir.”

Jonathan Swift

Bir sonraki yazımıza kadar lütfen duyduklarınızı kendi imbiğinizden geçirmeden başkası ile paylaşmayın ve istemeden de olsa Gish Yardırıcıları’nın ekmeğine yağ sürmeyin.

(*) Gish Yardırması’nı “tureng”e çeviri önerisi olarak gönderdim, kabul edilirse bunda siz değerli okuyucularımızın da payı olacak.